Skonsolidowane sprawozdanie finansowe
Zarówno jednostkowe jak i skonsolidowane sprawozdania finansowe mogą być przygotowywane zgodnie z Ustawą o Rachunkowości (UoR) lub Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). W niniejszym artykule:
- przedstawiamy najczęstsze przypadki, w których spółka posiada obowiązek przygotowania skonsolidowanych sprawozdań finansowych według MSSF,
- prezentujemy najważniejsze zasady przygotowania skonsolidowanego sprawozdania finansowego MSSF i wskazujemy najważniejsze różnice w porównaniu z przypadkami stosowania regulacji krajowych (UoR),
- zestawiamy zasady przygotowania jednostkowych sprawozdań finansowych według MSSF oraz UoR.
Obowiązek przygotowania skonsolidowanego sprawozdania finansowego według MSSF
- spółki publiczne prowadzące działalność gospodarczą w formie Grupy Kapitałowej, notowane na GPW lub innych giełdach zagranicznych,
- spółki przeprowadzające konsolidację, gdzie właściciel lub jednostka dominująca (najczęściej podmiot działający poza Polską) nakłada obowiązek przygotowania sprawozdań finansowych zgodnie z MSSF
- inne Grupy Kapitałowe, które dobrowolnie przyjęły Międzynarodowe Standardy Rachunkowości z intencją zapewnienia większej transparentności i wiarygodności dla inwestorów lub wierzycieli.
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe – różnice pomiędzy MSSF a Ustawą o Rachunkowości
- wyceny poszczególnych pozycji prezentowanych w sprawozdaniu finansowym,
- zawartości skonsolidowanego sprawozdania finansowego,
- definicji kontroli i zasad ustalenia składu grupy kapitałowej na potrzeby konsolidacji,
- wyboru metody konsolidacji dla poszczególnych spółek,
- sposobu ustalania i wyceny wartości udziałów niekontrolujących,
- wycena udziałów metodą praw własności,
- wykazywanie oraz odpisywanie wartości firmy.
Zakres skonsolidowanego sprawozdania finansowego MSSF
Zakres skonsolidowanego sprawozdania według MSSF obejmuje:
- Skonsolidowane sprawozdanie z sytuacji finansowe
- Skonsolidowane sprawozdanie z zysków lub strat i innych dochodów
- Skonsolidowane sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym
- Sprawozdanie z przepływów pieniężnych
- Informacja dodatkowa o przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości oraz innych informacji objaśniających
- Skonsolidowane sprawozdanie z sytuacji finansowej na początek poprzedniego okresu, jeżeli jednostka dominująca zastosowała zasady rachunkowości retrospektywnie lub dokonała retrospektywnego przekształcenia pozycji w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym lub przeklasyfikowała pozycje w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym.
Czym różni się zakres skonsolidowanego sprawozdania finansowego MSSF w porównaniu do konsolidacji zgodnie z Ustawą o Rachunkowości?
Porównując zakres skonsolidowanych sprawozdań finansowych według MSSF i UoR zauważamy następujące różnice:
- MSSF wymaga przygotowania skonsolidowanego „Sprawozdania z innych dochodów”, które nie jest wymagane przepisami ustawy o rachunkowości,
- Skonsolidowane sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym oraz sprawozdanie z przepływów pieniężnych są obowiązkowymi składowymi sprawozdania skonsolidowanego wg MSSF. Ustawa o rachunkowości przewiduje zwolnienia w tym zakresie.
- Odwrotna sytuacja występuje w przypadku Sprawozdania z działalności, które w przeciwieństwie do ustawy o rachunkowości nie jest wymagane przez MSSF.
Dodatkowo różnice pojawiają się w układzie skonsolidowanego sprawozdania finansowego – Ustawa o Rachunkowości precyzyjnie określa wzór sprawozdania przedstawiony w załączniku, podczas gdy MSR/MSSF dają jednostce swobodę w dopasowaniu układu skonsolidowanego sprawozdania finansowego, tak by odpowiednio prezentował istotne elementy pozycji finansowej i wyników Grupy Kapitałowej.
Struktura Grupy Kapitałowej na potrzeby konsolidacji według MSSF
Lista podmiotów podlegających konsolidacji
Ustawa o rachunkowości mówi o podmiotach prawach handlowego, zawężając w ten sposób formę prawną spółek wchodzących w skład Grupy Kapitałowej. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej są pod tym kątem bardziej liberalne i wskazują, że każdy podmiot bez względu na formę prawną może być włączony do konsolidacji.
Konsolidacja jednostek współzależnych
MSSF przewidują dla spółek współzależnych metodę wyceny wg praw własności, podczas gdy ustawa o rachunkowości zostawia wybór pomiędzy metodą proporcjonalną a metodą praw własności.
Potencjalne prawa głosu przy ustalaniu stopnia kontroli i metody konsolidacji
MSSF wprowadzają jeszcze jedno pojęcie do tematyki konsolidacji: potencjalne prawa głosu. Są definiowane jako prawa poboru akcji, opcje kupna akcji, instrumenty dłużne lub kapitałowe, zamienne na akcje zwykle lub inne podobne instrumenty, które po ich realizacji mogą dać jednostce prawo głosu, w zakresie polityki finansowej i operacyjnej innej jednostki. Są brane pod uwagę, jeśli ich posiadacz ma praktyczną możliwość ich wykorzystania.
Metody wyceny udziałów niekontrolujących
Kapitały mniejszościowe wg zasad MSSF nazywane są udziałami niekontrolującymi. Różnica nie kończy się na nazwie. Wg ustawy, kapitały mniejszościowe ujmowane są jako oddzielna pozycja pasywów, MSSF specyficznie podają, że powinny być wykazane jako jedna z pozycji kapitałów. Na tym nie koniec, MSSF pozwalają wycenić udziały niekontrolujące dwojako: wg wartości godziwej, albo proporcjonalnie do posiadanego udziału w dających się zidentyfikować aktywach netto jednostki zależnej. Ustawa o rachunkowości przewiduje tylko tę drugą możliwość.
Ujemna wartości kapitałów mniejszości
Kolejna istotna różnica między regulacjami krajowymi i międzynarodowymi w zakresie wyceny udziałów niekontrolujących (kapitałów mniejszościowych) dotyczy wyceny po dniu nabycia. Ustawa nie przewiduje ujemnej wartości kapitałów mniejszości, podczas gdy MSSF mówią o tym, że udziałowcy niekontrolujący biorą udział w podziale zarówno zysku jak i straty, nawet jeśli udział w poniesionych przez spółkę zależną strat przekroczy wartość zysku, przypisaną udziałowcom niekontrolującym, udział w tej stracie skoryguje przypisaną udziałowcom niekotrolującym wartość kapitałów.
Wyłączenia z konsolidacji
Regulacje krajowe i międzynarodowe różnią się między sobą również w zakresie możliwości wyłączeń z konsolidacji. MSSF mówią, że z konsolidacji można wyłączyć spółki nieistotne.
Ustawa o rachunkowości rozszerza to grono o sytuacje, w których:
- jednostki przeznaczone do sprzedaży w ciągu 12 miesięcy
- jednostki, w stosunku do których stwierdzono ograniczenia w sprawowaniu kontroli
- niewspółmiernie wysokie koszty i brak możliwości uzyskania danych.
Jednostki przeznaczone do sprzedaży
Dodatkowo należy pamiętać, że jednostki przeznaczone do sprzedaży zgodnie z MSSF należy ująć w aktywach trwałych oraz działalności zaniechanej.
Wartość firmy zgodnie z MSSF
W jaki sposób MSSF definiują zasady ustalenia i wyceny wartości firmy?
Po pierwsze, wartość firmy może się różnić w zależności od sposobu wyceny udziałów niekontrolujących.
W przypadku gdy na dzień objęcia kontroli wartość godziwa aktywów i zobowiązań nabytej jednostki zależnej przewyższa sumę przekazanej zapłaty, wszelkich udziałów niekontrolujących identyfikowany jest zysk z okazyjnego nabycia (nie pojawia się ujemna wartość firmy). Zysk z okazyjnego nabycia po weryfikacji prawidłowości jego skalkulowania ujmowany jest w skonsolidowanym sprawozdaniu z całkowitych dochodów.
Koszty objęcia kontroli pod MSSF trafią bezpośrednio od wyniku bieżącego i nie wpłyną na wartość firmy jak ma to miejsce na podstawie przepisów krajowych.
W kolejnych datach sprawozdawczych wartość firmy nie jest amortyzowana, każdorazowo jest wyceniana do wartości godziwej. Co najmniej raz na rok jest poddawana testom na utratę wartości zgodnie z MSSF 36. Sama w sobie wartość firmy nie generuje środków pieniężnych, dlatego, aby test na utratę jej wartości mógł być przeprowadzony, już w momencie nabycia udziałów w spółce podporządkowanej, wartość firmy zostaje przyporządkowana do poszczególnych ośrodków wypracowywujących środki pieniężne jednostki zależnej, które mają odnieść korzyści z synergii uzyskanej w wyniku nabycia. Każdy z takich ośrodków powinien spełniać dwa warunki:
- powinien odpowiadać najniższemu poziomowi, na którym wartość firmy jest monitorowana na potrzeby zarządcze
- nie powinien być większy niż jeden segment działalności (MSSF 8).
Test na utratę wartości na potrzeby skonsolidowanego sprawozdania finansowego MSSF
Metodologia przeprowadzenia testu na utratę wartości określona w MSSF sprowadza się do porównania wartości bilansowej ośrodka wypracowującego środki pieniężne (z przypisaną do niego wartością firmy) do jego wartości odzyskiwalnej.
Wartość odzyskiwalna według MSSF to wyższa z dwóch:
- Wartość godziwa pomniejszona o koszty sprzedaży, czyli możliwa do uzyskania cena w przypadku sprzedaży składników majątku ośrodka wypracowywującego przepływy pieniężne
- Wartość użytkowa, będąca bieżącą, szacunkową wartością przyszłych przepływów pieniężnych, oczekiwanych w związku z dalszym użytkowaniem składników ośrodka wypracowującego środki pieniężne.
Trzeba pamiętać, że tak ustalony odpis, zostanie wprowadzony do ksiąg jedynie wtedy, gdy ustalona w jego wyniku wartość odzyskiwalna będzie niższa od wartości bilansowej.
Regulacje krajowe (dokładnie KSR 4) wskazują, że odpis na utratę wartości wynika z porównania dwóch wartości: bilansowej i odzyskiwalnej. Wartość odzyskiwalna jest ustalana na poziomie wyższej z dwóch niżej wymienionych:
- Handlowej: cena sprzedaży netto lub wartość godziwa pomniejszone o nakłady związane ze sprzedażą
- Użytkowej: zdolność jednostki do generowania przyszłych korzyści ekonomicznych, tj. prognozowanych przyszłych wpływów środków pieniężnych pomniejszonych o prognozowane przyszłe wydatki środków pieniężnych.
Jednostkowe sprawozdanie finansowe MSSF w porównaniu z Ustawą o Rachunkowości
Przygotowując skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR/MSSF musimy odpowiednio przygotować sprawozdania jednostkowe spółek podlegających konsolidacji.
Przedstawiamy tabelę zawierającą zestawienie najważniejszych różnic w wycenie i prezentacji poszczególnych pozycji sprawozdania według MSSF i UoR.
